Հոդային համախտանիշը (ՀՀ) կլինիկական ախտանիշների մի համալիր է, որը պայմանավորված է հոդերի անատոմիական կառուցվածքների ախտահարմամբ տարբեր հիվանդությունների և ախտաբանական վիճակների ժամանակ: Հոդերի բորբոքման կլինիկական արտահայտություններն են ցավը, բորբոքման տեղային նշանները (այտուցվածություն, տեղային ջերմաստիճանի բարձրացում, հիպերեմիա), ֆունկցիայի խանգարումը, հոդերի ապաձևումը (դեֆիգուրացիա): Այս ախտանիշները կարող են հանդիպել տարբեր զուգակցմամբ` կախված հոդերի ախտահարման բնույթից, ախտաբանական գործընթացի ակտիվությունից և հիվանդության փուլից: ՀՀ-ով արտահայտվող հիվանդությունների թիվը մեծ է (≈ 200 հիվանդություններ և համախտանիշներ): Մի շարք դեպքերում հիվանդության կլինիկական պատկերում ՀՀ-ը առաջատար տեղ է զբաղեցնում (օրինակ` ռևմատոիդ արթրիտի, դեֆորմացնող օսթեոարթրոզի): Այլ դեպքերում արթրիտը ներկայանում է որպես որևէ հիվանդության ախտանիշներից մեկը (օրինակ` սուր վիրուսային հեպատիտի, ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի): Ցանկացած դեպքում անհրաժեշտ է հստակ գնահատել ՀՀ-ը` հաշվի առնելով տեղակայումը, ախտահարված հոդերի թիվը, ՀՀ-ի ընթացքը, արտահոդային արտահայտությունները` հոդերի ախտահարման պատճառի հաստատման և վերջնական ախտորոշման ճշգրտման նպատակով:
 
ՀՀ-ի հաճախ հանդիպող պատճառները

1.    Ռևմատիզմ (ռևմատիկ տենդ)
2.    Շարակցական հյուսվածքի դիֆուզ հիվանդություններ
-    Համակարգային կարմիր գայլախտ (ՀԿԳ)
-    Սկլերոդերմիա
-    Շյոգրենի հիվանդություն
-    Շարակցական հյուսվածքի խառը հիվանդություն (ՇՀԽՀ)
-    Ռևմատիկ պոլիմիալգիա


3.    Համակարգային վասկուլիտներ


4.    Ռևմատոիդ արթրիտ (ՌԱ)


5.    Անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտ (ԱՍ, Բեխտերևի հիվանդություն)


6.    Այլ սերոնեգատիվ սպոնդիլոարթրոպաթիաներ
-    Ռեակտիվ արթրիտներ, Ռեյտերի համախտանիշ
-    Փսորիատիկ արթրիտ
-    Արթրիտներ ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի և Կրոնի հիվանդության ժամանակ


7.    Ինֆեկցիաների հետ կապված արթրիտներ


8.    Մանր բյուրեղային (միկրոկրիստալիկ) արթրիտներ
-    Հոդատապ
-    «Կեղծ հոդատապ» (խոնդրոկալցինոզ, կալցիումի պիրոֆոսֆատի նստեցման հիվանդություն)


9.  Դեֆորմացնող օսթեոարթրոզ (օսթեոարթրիտ, ՕԱ)


10. Էնդոկրին և նյութափոխանակային հիվանդությունների հետ կապված արթրոպաթիաներ
-    Շաքարային դիաբետ
-    Հիպոթիրեոզ, հիպերթիրեոզ
-    Հիպոպարաթիրեոզ, հիպերպարաթիրեոզ
-    Ակրոմեգալիա

ՀՀ-ը կարող է հանդիպել նաև պարբերական հիվանդության, արյան համակարգի հիվանդությունների, սարկոիդոզի և այլ հիվանդությունների ժամանակ:

Դիագնոստիկ որոնումը ՀՀ-ի ժամանակ կարող է ներկայացված լինել մի քանի հաջորդաբար լուծվող կլինիկական խնդիրների ձևով:

Առաջին հերթին անհրաժեշտ է համոզվել, որ առկա ախտանիշները կապված են հենց հոդային պաթոլոգիայի հետ, այսինքն` ճշգրտել հոդի ախտահարումը: Այս նպատակով անհրաժեշտ է ժխտել մի շարք վիճակներ, որոնք ի սկզբանե կապված չեն արթրոպաթիայի հետ: Օրինակ, արտահոդային ծագման ցավերը կարող են կապված լինել հարհոդային հյուսվածքների (մկաններ, ջլակապանային ապարատ), մաշկի, անոթների, ծայրամասային նյարդերի, ոսկրերի և այլ կառուցվածքների ախտահարման հետ: Այս հիվանդությունների շարքին են դասվում բուրսիտները, տենդոսինովիտները, տենդովագինիտները, լիգամենտիտները, ֆիբրոզիտները, միոզիտները, էնթեզիտները, ֆասցիիտները, կոմպրեսիոն նեյրոպաթիաները (օրինակ` կարպալ թունելի համախտանիշը), մաշկի և ենթամաշկային բջջանքի ախտահարումները (ցելյուլիտ, կարմիր քամի, հանգուցավոր էրիթեմա, ֆլեգմոնա), թրոմբոֆլեբիտը, ոսկրերի ախտահարումները (օսթեոպորոզ, օսթեոմալյացիա):

Դեպքերի մեծամասնությունում հարհոդային հյուսվածքների ախտահարումները  իրենցից ներկայացնում են դեգեներատիվ կամ բորբոքային բնույթի ինքնուրույն հիվանդություններ, որոնք պահանջում են համապատասխան բուժում: Սակայն անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ ջլակապանային ապարատի ախտահարումներ կարող են հանդիպել նաև որոշ «զուտ հոդային» ռևմատիկ հիվանդությունների ժամանակ (տենդինիտներ և բուրսիտներ` Ռեյտերի հիվանդության, մկանացավեր` ՀԿԳ-ի, էնթեզիտներ` ԱՍ-ի, կարպալ թունելի համախտանիշ` ՌԱ-ի ժամանակ և այդպես շարունակ): Արթրիտների և պերիարթրիտների տարբերակիչ ապտորոշումը հիմնականում հիմնվում է կլինիկական պատկերի և արթրոպաթիայի ռենտգենաբանական նշանների բացակայության վրա: Ի տարբերություն արթրիտների` պերիարթրիտները ցավերով բնորոշվում են միայն որոշակի շարժումների ժամանակ, ցավոտ կետերի առկայությամբ, սահմանափակ այտուցվածությամբ, հոդերում պասիվ շարժումների սահմանափակմամբ (նկատվում է ակտիվ շարժումների ընտրողական սահմանափակում):

Դիագնոստիկ որոնման գործընթացում գործնականորեն կարևոր է ՀՀ-ի ընթացքի և զարգացման տեմպերի գնահատումը: ՀՀ-ը դասակարգվում է որպես սուր (մինչև 3 ամիս տևողությամբ), ենթասուր (մինչև 6 ամիս տևողությամբ), ձգձգվող (մինչև 9 ամիս տևողությամբ) և խրոնիկական (9 ամսից ավելի տևողությամբ): Մի շարք հիվանդություններին բնորոշ է հոդերի սուր ախտահարումը (սուր հոդատապային արթրիտ, արթրիտ` ռևմատիկ տենդի ժամանակ), մինչդեռ այլ հիվանդությունների ժամանակ ՀՀ-ը բնորոշվում է երկարատև հարաճող ընթացքով (ՌԱ, սերոնեգատիվ սպոնդիլոարթրոպաթիաներ):

Դիագնոստիկ որոնման ժամանակ կարևոր է ՀՀ-ի տեղակայման և ախտահարված հոդերի քանակի որոշումը: ՀՀ-ը կարող է բնորոշվել 1 (մոնոարթրիտ), 2-3 (օլիգոարթրիտ) և 3-ից ավելի (պոլիարթրիտ) հոդերի ախտահարմամբ: Այսպես օրինակ, I նախագարշապար-ֆալանգային հոդի սուր ախտահարման դեպքում պետք է ժխտել հոդատապը,  սակրոիլեիտը թույլ է տալիս ենթադրել ԱՍ-ի և այլ սերոնեգատիվ սպոնդիլոարթրոպաթիաների առկայությունը, իսկ ծնկան հոդի խրոնիկական մոնոարթրիտի ժամանակ անհրաժեշտ է տարբերակիչ ախտորոշում անցկացնել տուբերկուլյոզային գոնիտի հետ:

Ոսկրային հյուսվածքի գերաճի, հոդամակերեսների քայքայման և ենթահոդախախտերի հետևանքով զարգացող հոդերի կայուն ձևախախտումների (դեֆորմացիաների) առկայությունը վկայում է խրոնիկական ախտաբանական գործընթացի մասին և դիտվում է որոշակի հիվանդությունների ժամանակ (օրինակ` «կարապի վիզ» կամ «կոճակի կանթ» կոչվող դեֆորմացիաներ ՌԱ-ի ժամանակ, Հեբերդենի և Բուշարի հանգույցներ` ՕԱ-ի ժամանակ):

ՀՀ-ի ժամանակ  կարևորագույն ախտորոշիչ նշան է համարվում արտահոդային արտահայտությունների առկայությունը: Արտահոդային արտահայտությունների բնույթը որոշվում է հիմնական հիվանդությամբ և մի շարք դեպքերում խաղում է կարևորագույն դեր   հոդերի ախտահարման պատճառի հաստատման և վերջնական ախտորոշման ճշգրտման գործում (օրինակ` տոֆուսներ հոդատապի, ռևմատոիդ հանգույցներ` ՌԱ-ի, իրիտներ և իրիդոցիկլիտներ` ԱՍ-ի ժամանակ):

Հոդային համախտանիշի առանձնահատկությունները որոշ հիվանդությունների ժամանակ

1. Ռևմատոիդ արթրիտը անհայտ էթիոլոգիայի աուտոիմուն հիվանդություն է, որը բնորոշվում է խրոնիկական էրոզիվ արթրիտի (սինովիտի) զարգացմամբ և ներքին օրգանների համակարգային ախտահարմամբ: Ներկայումս ՌԱ-ի ախտորոշման համար կիրառվում են Ամերիկյան ռևմատոլոգների կոլեգիայի կողմից ընդունված չափանիշները (1987), որոնց շարքին են դասվում.
1.3 և ավելի հոդախմբերի ախտահարում
2.Դաստակների հոդերի արթրիտ
3.Վաղորդյան կարկամություն (1 ժամից ավելի տևողությամբ)
4.Զուգաչափ (սիմետրիկ) արթրիտ
5.Ռևմատիկ (ռևմատոիդ) հանգույցներ
6.Ռևամատոիդ գործոնի (ՌԳ) առկայություն արյան շիճուկում
7.ՌԱ-ին բնորոշ ռենտգենաբանական փոփոխություններ

Նշված 7 չափանիշներից 4-ի հավաստի առկայության դեպքում հաստատվում է ՌԱ-ի ախտորոշումը:

ՌԱ-ի ժամանակ ՀՀ-ը կարող է հանդիպել տարբեր կլինիկական տարբերակներով: Առավել հաճախ հանդիպում է պոլիարթրիտ /սովորաբար համաչափ/` դաստակների հոդերի /II-III նախադաստակ-ֆալանգային և պրոքսիմալ միջֆալանգային հոդեր/, ճաճանչ-դաստակային, նախագարշապար-ֆալանգային, ծնկան և սրունք-թաթային հոդերի ախտահարմամբ: Հիվանդների ≈ 1/3-ի մոտ ՀՀ-ը հիվանդության սկզբնական շրջանում կարող է արտահայտվել մոնո- կամ օլիգոարթրիտով: ՌԱ-ի առանձնահատկություններն են ռեցիդիվող և հարաճող ընթացքը, ախտաբանական գործընթացի մեջ նորանոր հոդերի աստիճանական ներգրավումը` մկանների ատրոֆիայի զարգացմամբ, հարհոդային հյուսվածքների ախտահարումը, հոդերի դեֆորմացիաների և դրանց ֆունկցիայի խանգարման զարգացումը: ՌԱ-ի համար առավել բնորոշ են դաստակների մատերի դեֆորմացիաները «կարապի վզի» կամ «կոճակի կանթի (бутоньерка)» տեսքով, դաստակների ուլնար դևիացիան, ոտնաթաթերի հոդերի վարուս- կամ վալգուս-դեֆորմացիաները:

ՌԱ-ի առավել հաճախ հանդիպող վիսցերալ արտահայտություններն են ռևմատոիդ հանգույցները, դիգիտալ արտերիիտը, լիմֆադենոպաթիան, սպլենոմեգալիան, պնոևմոնիտը և թոքային ֆիբրոզը, սերոզիտները, երիկամների ախտահարումը (ամիլոիդոզ, նեֆրիտ):

Տարբերակիչ ախտորոշումը այլ արթրիտների հետ անց են կացնում հոդերի R-գրաֆիայի, սինովիալ հեղուկի հետազոտման, մի շարք դեպքերում` սինովիալ հեղուկի բիոպսիայի օգնությամբ, ինչպես նաև արյամ շիճուկում ՌԳ-ի և ցիկլիկ ցիտրուլինացված պեպտիդի նկատմամբ հակամարմինների /ա-ՑՑՊ հակամարմիններ/ որոշման օգնությամբ:

2. Սթիլի համախտանիշը մեծահասակների մոտ իրենից ներկայացնում է ՌԱ-ի սերոնեգատիվ տարբերակ, արտահայտվում է ՀՀ-ով, մկանացավերով, բարձր տենդով, մակուլո-պապուլյոզ ցանավորմամբ, լիմֆադենոպաթիայով, սպլենոմեգալիայով: Հաճախ այս հիվանդների մոտ ախտորոշման գործընթացում սխալմամբ ենթադրվում է որևէ վարակի` այդ թվում նաև սեպսիսի առկայությունը:

3. Սերոնեգատիվ սպոնդիլոարթրոպաթիաները հոդային հիվանդությունների մի խումբ է, որոնք ունեն որոշակի ընդհանուր առանձնահատկություններ.
-ՌԳ-ի բացակայություն արյան շիճուկում (սերոնեգատիվություն)
-սինովիալ հոդերի անհամաչափ ոչ էրոզիվ արթրիտ
-սակրոիլեիտի առկայություն, որը կարող է արտահայտվել կլինիկորեն կամ հայտնաբերվել միայն ռենտգենոգրաֆիայի միջոցով
-հոդերի միջև եղած աճառային միացումների` սինխոնդրոզների ախտահարում (օրինակ, ողնաշարային դիսկերի` սպոնդիլիտ, ցայլքային (սիմֆիզի), կրծոսկրի մարմնի և կոթի ախտահարում)
-էնթեզիտների զարգացում
-արտահոդային արտահայտությունների առկայություն (աչքերի, մաշկի և լորձաթաղանթների, սինտ-անոթային համակարգի, աղիների և այլ օրգանների ախտահարում):

Ընդունված է սերոնեգատիվ սպոնդիլոարթրոպաթիաների խմբի մեջ ներառել անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտը /Բեխտերևի հիվանդություն/, ռեակտիվ արթրիտները /այդ թվում նաև Ռեյտերի համախտանիշը/, փսորիատիկ արթրիտը, աղիների բորբոքային հիվանդությունների` ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի և Կրոնի հիվանդության հետ կապված արթրիտները:

Անկիլոզացնող սպոնդիլոարթրիտը (ԱՍ, անկիլոզացնող սպոնդիլիտ, Բեխտերևի հիվանդություն) հոդերի խրոնիկական բորբոքային հիվանդություն է, որը գերազանցապես արտահայտվում է ողնաշարի հոդերի ախտահարմամբ (սպոնդիլիտ), ողնաշարի շարժունակության սահմանափակմամբ` անկիլոզացման, սինդեսմոֆիտների առաջացման և ողնաշարի կապանների կլակալման հաշվին:

Առավել հաճախ հիվանդանում են երիտասարդ տղամարդիկ, HLA-B27 հակածնի կրողները (այս հակածինը հայտնաբերվում է ԱՍ-ով հիվանդերի 90%-ի մոտ, մինչդեռ ընդհանուր պոպուլյացիայում այն հայտնաբերվում է 7-10% դեպքերում): Արթրիտը ԱՍ-ի ժամանակ մորֆոլոգիապես ոչ սպեցիֆիկ է, բայց ունի բնորոշ տեղակայում. ախտահարվում են սրբան-զստային միացումները (երկկողմանի համաչափ սակրոիլեիտ), հաճախ պրոցեսի մեջ ներգրավված են լինում կրծոսկր-կողային և կող-ողային հոդերը, ինչպես նաև ցայլային սիմֆիզը: Հոդային համախտանիշը կարող է արտահայտված լինել սինովիալ հոդերի անհամաչափ մոնո- կամ օլիգոարթրիտով` ստորին վերջույթների հոդերի առավելագույն ախտահարմամբ:

Դաստակների և ոտնաթաթերի մանր հոդերի հազվագյուտ ախտահարման դեպքում անհրաժեշտություն է առաջանում` տարբերակել ԱՍ-ը ՌԱ-ից: ԱՍ-ի համար բնորոշ է էնթեզիսների, այսինքն, կապանների, ջլերի, ապոնեվրոզների, հոդերի պատիճների (կապսուլաների)` ոսկրերին կպման հատվածների բորբոքումը: Էնթեզիտները սովորաբար տեղակայված են լինում ուսային, կոնք-ազդրային, ծնկան հոդերի, ինչպես նաև ներբանների շրջաններում: ԱՍ-ի արտահոդային արտահայտություններն են աչքերի ախտահարումը (իրիտ, իրիդոցիկլիտ), աորտիտը, երիկամների ամիլոիդոզը, ապիկալ պնևմոֆիբրոզը: ԱՍ-ի ժամանակ դիտվում են հետևյալ ռենտգենաբանական փոփոխությունները. երկկողմանի համաչափ սակրոիլեիտ, ողերի «քառակուսիացում», սինդեսմոֆիտներ, ողնաշարի կապանների ոսկրացում, ինչը բերում է «բամբուկի փայտ» կոչվող ռենտգենաբանական ֆենոմենի զարգացմանը:

Փսորիատիկ արթրիտը (ՓԱ) փսորաիսով հիվանդների 5-7% մոտ հանդիպող հոդերի բորբոքային հիվանդության ինքնուրույն նոզոլոգիական ձև է: Հիվանդների մեծամասնության մոտ հոդերի ախտահարումը զարգանում է փսորիասին բնորոշ մաշկային փոփոխությունների հետ միաժամանակ, սակայն մի շարք դեպքերում այն կարող է նախորդել մաշկային փոփոխությունների զարգացմանը:

Առանձնացնում են փսորիատիկ արթրիտի 5 տարբերակ.

-դաստակների դիստալ միջֆալանգային հոդերի արթրիտ
-անհամաչափ մոնո-կամ օլիգոարթրիտ` առավելապես ստորին վերջույթների հոդերի ախտահարմամբ
-«ռևմատոիդանման» արթրիտ
-մուտիլացնող (այլակերպող) արթրիտ
-փսորիատիկ սպոնդիլիտ, սակրոիլեիտ (սովորաբար անհամաչափ)

ՓԱ-ի առանձնահատկությունն է նույն մատի բոլոր հոդերի ախտահարումը (աքսիալ, կամ առանցքային արթրիտ): Հաճախ այս դեպքում զարգանում է ծալիչ մկանների ջլերի տենդովագինիտ, ինչի հաշվին ախտահարված մատը ձեռք է բերում նրբերշիկանման տեսք: Այս ախտահարումը առավել բնորոշ է ոտնաթաթերի մատերին:

Դաստակների հոդերի ռենտգենյան հետազոտության ժամանակ կարող են հայտնաբերվել հետևյալ փոփոխությունները.

-դիստալ միջֆալանգային հոդերի էրոզիաներ
-օստեոլիզ («մատիտը բաժակի մեջ» կոչվող ռենտգենյան ախտանիշ), ֆալանգների կարճացում (բնորոշ է մուտիլացնող արթրիտին)
-նույն մատի մի քանի հոդերի էրոզիաներ
-պերիօստիտ, կոպիտ օսիֆիկատներ, անկիլոզ

Արյան շիճուկում կարող է բարձրանալ միզաթթվի կոնցենտրացիան, և այս պարագայում անհրաժեշտ է տարբերակիչ ախտորոշում անց կացնել հոդատապի հետ: Պսորիասին բնորոշ մաշկային փոփոխությունների հետ հանդերձ կարող է զարգանալ աչքերի ախտահարում (կոնյունկտիվիտ), ինչպես նաև բերանի խոռոչի և սեռական օրգանների լորձաթաղանթների խոցանեկրոտիկ ախտահարումներ: Վերջինիս դեպքում պետք է տարբերակիչ ախտորոշում անցկացնել Ռեյտերի համախտանիշի և Բեհչետի հիվանդության հետ: Խրոնիկական մոնո- և օլիգոարթրիտները, ինչպես նաև դաստակների մանր հոդերի ախտահարումը` առանց դիատալ միջֆալանգային հոդերի ներգրավման, կարող են նմանվել ՌԱ-ի:

Ռեակտիվ արթրիտը (ՌեԱ) իրենից ներկայացնում է հոդերի բորբոքային ախտահարում, որը կապված է միզասեռական (խլամիդիա, ուրեապլազմա) կամ աղիքային (սալմոնելաներ, յերսինիաներ, շիգելաներ) ինֆեկցիայի հետ: ՌեԱ-ի տարբերակներից է Ռեյտերի համախտանիշը, որը դասական տարբերակով արտահայտվում է ախտանիշների եռյակով` արթրիտ, կոնյունկտիվիտ, ուրեթրիտ (կանանց մոտ` ցիստիտ, վագինիտ, ցերվիցիտ): Առավել հաճախ հիվանդանում են երիտասարդ տղամարդիկ: ՀՀ-ը բնորոշվում է սուր (ենթասուր) անզուգաչափ մոնո- կամ օլիգոարթրիտով` ստորին վերջույթների հոդերի առավելագույն ախտահարմամբ (ծնկան, սրունք-թաթային, ոտնաթաթերի միջֆալանգային հոդեր): Սակրոիլեիտը սովորաբար միակողմանի է: ՌեԱ-ի ժամանակ հնարավոր է առանցքային արթրիտ` ոտնաթաթերի մատերի նրբերշիկանման ապաձևմամբ: ՌեԱ-ի ժամանակ ուրեթրիտի և կոնյունկտիվիտի հետ մեկտեղ կարող են զարգանալ մաշկի (ափային և ներբանային կերատոդերմիա, փսորաիսանման ցանավորումներ) և լորձաթաղանթների (բալանիտ, պրոկտիտ, ստոմատիտ) ախտահարումներ: Բնորոշ կլինիկական նշան է տենդինիտների, ստորին վերջույթների բուրսիտների զարգացումը (ախիլոբուրսիտներ, ենթաներբանային բուրսիտներ և այլն):

ՀՀ-ը սովորաբար անհետ անցնում է մի քանի ամիսների ընթացքում, սակայն հնարավոր են հիվանդության ռեցիդիվներ, հազվադեպ` ախտաբանական պրոցեսի խրոնիզացիա: ՌեԱ-ը ասոցիացվում է HLA-B27 հակածնի առկայության հետ: ՌեԱ-ի ախտորոշման պրոցեսում կարևորագույն նշանակություն ունի ինֆեկցիայի առկայության ճշգրտումը` տարբեր կենսաբանական հեղուկների (մեզ, շագանակագեղձի արտադրուկ, արգանդի պարանոցի լորձ, սինովիալ հեղուկ և այլն) մանրէաբանական հետազոտության միջոցով` այդ թվում նաև շղթայական պոլիմերազային ռեակցիայի (PCR) կիրառմամբ:

3.Ինֆեկցիոն արթրիտները (ԻԱ) հոդերի ամենատարածված ախտահարումներից են, որոնք զարգանում են տարբեր ինֆեկցիաների ֆոնի վրա, ընդ որում, այդ ինֆեկցիաները միմյանցից տարբերվում են հարուցչի բնույթով (մանրէներ, վիրուսներ, միկոբակտերաիներ և այլն), տեղակայմամբ (միզասեռական, քիթ-ըմպանային, աղիքային) և ընթացքով (սուր կամ խրոնիկական): Պայամանականորեն տարբերում են արթրիտներ, որոնք առաջանում են հոդաճեղքի մեջ մանրէի անմիջական ներթափանցման պատճառով (այս դեպքում մանրէն հայտնաբերվում է սինովիալ հեղուկում կամ հոդի հյուսվածքներում)` «բուն» ԻԱ, և այսպես կոչված «ռեակտիվ արթրիտներ», որոնք պայմանավորված են հոդերի իմունաբանորեն միջնորդավորված ռեակցիայով ինֆեկցիայի հանդեպ` սինովիալ հեղուկում հարուցչի բացակայության պայմաններում: Այս բաժանման պայմանականությունը պայմանավորված է նրանով, որ հատուկ և ավելի ժամանակակից հետազոտությունների (օրինակ` իմունոֆլուորեսցենցիա` մոնոկլոնալ հակամարմինների օգտագործմամբ) կիրառման դեպքում ՌեԱ-ի ժամանակ սինովիալ հեղուկում հաջողվում է հայտնաբերել մանրէային հակածիններ:

ՀՀ-ը կարող է դիտվել ինֆեկցիոն պրոցեսի այլ արտահայտությունների հետ միաժամանակ (թոքաբորբ, սեպսիս, մենինգիտ և այլն), ինչը սովորաբար չի դժվարեցնում ՀՀ-ի բնույթի ճշգրտումը: Հիմնական դիագնոստիկ խնդիրները առաջանում են այն ժամանակ, երբ ինֆեկցիոն պրոցեսի հիմնական արտահայտությունները սքողված են, և հիվանդության միակ արտահայտությունն է զարգացած արթրիտը:

Սովորաբար ՀՀ-ը ԻԱ-ի ժամանակ արտահայտվում է սուր մոնո- կամ օլիգոարթրիտով, չի հարաճում, սովորաբար անցնում է անհետ և չի բերում դեֆորմացիաների: Ռեցիդիվող ընթացքը և/կամ խրոնիզացիան առավել բնորոշ է ՌեԱ-ին: Կախված հարուցչի բնույթից` առաջացած արթրոպաթիաները կարող են ունենալ որոշակի առանձնահատկություններ:

ԻԱ-ի առկայության կասկածը սովորաբար զարգանում է կլինիկական իրավիճակի վերլուծության ժամանակ, երբ, օրինակ, հայտնաբերվում է ժամանակային կապ տարած ինֆեկցիայի հետ և/կամ ակտիվ բորբոքային օջախի առկայություն: Արթրիտի ինֆեկցիոն բնույթի հստակ ճշգրտումը պահանջում է տարբեր կենսաբանական հեղուկների և հյուսվածքների (արյուն, մեզ, սինովիալ հեղուկ և այլն) մանրակրկիտ մանրէաբանական հետազոտություն:

Սուր սեպտիկ (թարախային) արթրիտները սովորաբար զարգանում են թոքաբորբով, ինֆեկցիոն էնդոկարդիտով, մենինգիտով և այլ ինֆեկցիաներով տառապող հիվանդների մոտ զարգացող բակտերեմիայի ժամանակ: Հնարավոր է հոդերի  վարակումը ներհոդային ախտորոշիչ կամ բուժիչ միջոցառումների ժամանակ:Սեպտիկ արթրիտների առավել հաճախ հանդիպող հարուցիչներն են ստաֆիլոկոկերը և ստրեպտոկոկերը, հազվադեպ` գրամ-բացասական մանրէները:

Տուբերկուլյոզային արթրիտը զարգանում է առաջնային տուբերկուլյոզային օջախից միկոբակտերիաների հեմատոգեն տարածման և հոդաճեղքի մեջ ներթափանցման հետևանքով:  Սովորաբար ախտահարվում են ստորին վերջույթների հոդերը (կոնք-ազդրային, ծնկան, սրունք-թաթային հոդերը): Հիվանդությունն ընթանում է խրոնիկական մոնոարթրիտի (սինովիտի) ձևով: Ծնկան հոդի տուբերկուլյոզային սինովիտը կլինիկորեն արտահայտվում է հոդաճեղքում արտաքրտնուկի (выпот) առկայությամբ, սինովիալ թաղանթի հաստացմամբ և տարբերվում է համառ ընթացքով: Տարբերակիչ ախտորոշումը անց է կացվում այլ ԻԱ-ների հետ, ՕԱ-ի ժամանակ զարգացող ռեակտիվ սինովիտների հետ, անհայտ բնույթի սինովիտների հետ:
Կարևոր ախտորոշիչ նշանակություն ունի միկոբակտերիաների հայտնաբերումը սինովիալ հեղուկում` այդ թվում նաև շղթայական պոլիմերազային ռեակցիայի միջոցով, արթրոսկոպիան, սինովիալ թաղանթի բիոպսիան:

ՀՀ-ը տուբերկուլյոզի ժամանակ կարող է ունենալ պարասպեցիֆիկ բնույթ (Պոնսեի տուբերկուլյոզային ռևմատիզմ) և արտահայտվել հոդացավերով, պոլիարթրիտով (ավելի հազվադեպ` մոնոարթրիտով): Այս դեպքում տուբերկուլյոզային գրանուլեմաներ և միկոբակտերիաներ հոդերի հյուսվածքներում չեն հայտնաբերվում: Սովորաբար պարասպեցիֆիկ արթրիտը վկայում է ակտիվ տուբերկուլյոզային պրոցեսի մասին (թոքեր, լիմֆատիկ հանգույցներ, սեռական օրգաններ):

Սուր արթրիտներ կարող են զարգանալ տարբեր վիրուսային ինֆեկցիաների ֆոնի վրա (վիրուսային հեպատիտ, ինֆեկցիոն մոնոնուկլեոզ, կարմրախտ, էպիդեմիկ պարոտիտ): Որոշ դեպքերում հոդերի ախտահարումը զարգանում է ինֆեկցիոն հիվանդության հիմնական ախտանիշներից առաջ:

5. Դեֆորմացնող օսթեոարթրոզը (օսթեոարթրիտ, ՕԱ) հոդերի խրոնիկական դեգեներատիվ հիվանդություն է, որը բնորոշվում է հոդաճառի դեգեներացիայով, ենթաճառային ոսկրի կառուցվածքային փոփոխություններով և սինովիալ թաղանթի երկրորդային բորբոքմամբ: Առավել հաճախ հիվանդությունը զարգանում է ավելորդ քաշ ունեցող մեծահասակ կանանց մոտ, հաճախ զուգակցվում է խրոնիկական երակային անբավարարության հետ: Տարբերում են առաջնային (իդիոպաթիկ) ՕԱ, որի զարգացման գործում հաստատված է ժառանգական գործոնների դերը (մասնավորապես, կոլագեն II-ի գենի մուտացիան), և երկրորդային ՕԱ, որը զարգանում է հենաշարժական համակարգի տարբեր հիվանդությունների (վնասվածքներ, ՌԱ և այլն), էնդոկրին և նյարդային համակարգերի հիվանդությունների, նյութափոխանակային հիվանդությունների (հոդատապ, «կեղծ հոդատապ»), շարակցական հյուսվածքի բնածին դիսպլազիաների ֆոնի վրա:

Տեղակայումից կախված` տարբերում են հիվանդության  2 կլինիկական տարբերակ. սահմանափակ ՕԱ (1-3 հոդերի ախտահարում) և գեներալիզացված ՕԱ (3-ից ավելի հոդերի ախտահարում): Սահմանափակ ձևերը սովորաբար արտահայտվում են ծնկան, կոնք-ազդրային, ավելի հազվադեպ` սրունք-թաթային հոդերի ախտահարմամբ: Գեներալիզացված ՕԱ-ի ժամանակ առավելապես ախտահարվում են դաստակների դիստալ (Հեբերդենի հանգույցներ) և պրոքսիմալ (Բուշարի հանգույցներ) միջֆալանգային հոդերը: Գեներալիզացված ՕԱ-ի տարբերակ է Ֆորեստյեի հիվանդությունը (կմախքի դիֆուզ իդիոպաթիկ հիպերօստոզ): Ի տարբերություն ՌԱ-ի` ՕԱ-ը առանձնանում է դաստակի I մատի հոդերի ախտահարմամբ:

Ախտորոշման պրոցեսի հիմնական բարդություններն առաջանում են ախտահարված հոդերում երկրորդային բորբոքման զարգացման ժամանակ (երկրորդային սինովիտ): Առավել հաճախ սինովիտը զարգանում է ծնկան հոդերում, ինչպես նաև դաստակների պրոքսիմալ և դիստալ միջֆալանգային հոդերում:
 
ՕԱ-ի ժամանակ անհրաժեշտ է տարբերակիչ ախտորոշում անցկացնել ՌԱ-ի վաղ շրջանների, ՓԱ-ի, հոդատապային արթրիտի, տուբերկուլյոզային արթրիտի հետ: ՕԱ-ի ախտորոշումը և դրա սահմանազատումը այլ ռևմատիկ հիվանդություններից հիմնվում է կլինիկական պատկերի (մեխանիկական բնույթի ցավ, վաղորդյան կարկամություն` 40 րոպեից պակաս տևողությամբ, հոդային ճարճատյուն, Հեբերդենի և Բուշարի հանգույցներ), ռենտգենաբանական տվյալների վրա (հոդաճեղքի նեղացում, ենթաճառային սկլերոզ, օստեոֆիտոզ), ինչպես նաև ռիսկի գործոնների առկայության վրա (տարիք, ավելորդ քաշ, ժառանգական նախատրամադրվածություն, ուղեկցող հիվանդություններ և այլ):

6.Ռևմատիզմի (ռևմատիկ տենդի) ժամանակ զարգացող արթրիտը իրենից ներկայացնում է ռեակտիվ ԻԱ-ի տարբերակ, որի հիմքում ընկած է սուր ստրեպտոկոկային ինֆեկցիան (A-խմբի բետա-հեմոլիտիկ ստրեպտոկոկ), որը զարգանում է նախատրամադրված անհատների` սովորաբար երեխաների և դեռահասների մոտ: ՀՀ-ը արտահայտվում է սուր արթրիտով (օլիգոարթրիտ, ավելի հազվադեպ` պոլիարթրիտ)` ծնկան, արմնկային, սրունք-թաթային, ճաճանչ-դաստակային հոդերի ախտահարմամբ, բնորոշվում է կարճատև ընթացքով, բարորակությամբ, ոչ ստերոիդային հակաբորբոքիչ դեղամիջոցներով բուժման արդյունավոտությամբ: Արթրիտը կարող է ունենալ թափառող բնույթ: Արտահոդային արտահայտություններից են սիրտ-անոթային համակարգի (ռևմոկարդիտ), նյարդային համակարգի (խորեա) ախտահարումը, ենթամաշկային հանգույցները (պինդ, անցավ հանգույցներ ենթամաշկային հյուսվածքում, ֆասցիաներում, ապոնևրոզներում, հոդերի կապսուլաներում):

7.Հոդատապային (պոդագրիկ) արթրիտը հանդիսանում է հոդատապի արտահայտություններից մեկը: Հոդատապը խրոնիկական հիվանդություն է, որը բնորոշվում  է միզաթթվի նյութափոխանակության խանգարմամբ և դրա բյուրեղների նստեցմամբ հյուսվածքներում: Տարբերում են հոդատապի նյութափոխանակային ձևը (“over-producers”), երբ բարձր է ուրատների կենսաստեղծման մակարդակը, և երիկամային ձևը (“under-excretors”), երբ խանգարված է ուրատների դուրս բերումը: Կա նաև խառը ձև, երբ նշված երկու գործընթացներն էլ առկա են: Բացի առաջնային հոդատապից տարբերում են նաև երկրորդայինը, երբ հիպերուրիկեմիան կապված է օրգանիզմում նուկլեինաթթուների քայքայման հետ: Դա դիտվում է արյան հիվանդությունների, ուռուցքների ժամանակ, ծանր վիրահատություններից հետո, որոշ թունավորումների ժամանակ և որոշ դեղորայքների (սալիցիլատներ, նիկոտինաթթու, թիազիդային դիուրետիկներ) կիրառման պարագայում:

ՀՀ-ը հոդատապի ժամանակ արտահայտվում է սուր արթրիտի ձևով (առավել հաճախ ախտահարվում է I նախագարշապար-ֆալանգային հոդը), ավելի հազվադեպ զարգանում է թափառող պոլիարթրիտ, կամ խրոնիկական պոլիարթրիտ` հաճախակի սրացումներով, հոդաճառի և հոդամակերեսների քայքայմամբ, և հոդերի ֆունկցիայի խանգարմամբ: Հոդատապի սուր նոպաները ուղեկցվում են տենդով, սարսուռով, լեյկոցիտոզով: Դաստակների հոդերի խրոնիկական հոդատապային արթրիտի դեպքում անհրաժեշտ է տարբերակիչ ախտորոշում անց կացնել ՌԱ-ի հետ:

Հոդատապի առավել բնորոշ արտահոդային արտահայտություններից է պինդ ենթամաշկային հանգույցների` տոֆուսների, առաջացումը, որոնք սովորաբար տեղակայված են լինում ականջախեցիների շրջանում, հոդերի շուրջը, ավելի հազվադեպ` կոպերի և սկլերաների վրա: Տոֆուսների հետ մեկտեղ հոդատապի մարկերներն են հանդիսանում նեֆրոլիթիազը և ինտերստիցիալ նեֆրիտը` երիկամային անբավարարության աստիճանական զարգացմամբ, զարկերակային հիպերտենզիան: Բնորոշ ռենտգենաբանական փոփոխությունները հոդերում (հոդաճեղքի նեղացում, «անցքահատի» ֆենոմեն) զարգանում են մի քանի տարվա ընթացքում:

8. Համակարգային կարմիր գայլախտի ժամանակ դիտվող ՀՀ-ի առանձնահատկություններն են.

- դաստակների հոդերի անհամաչափ թափառող պոլիարթրիտ, կամ միջին չափի և խոշոր հոդերի օլիգոարթրիտ
-արտահայտված ցավային համախտանիշ` չափավոր էքսուդատիվ երևույթների պարագայում
-դաստակների հոդերի կայուն կամ ռեցիդիվող պոլիարթրիտ («ռևմատոիդանման» արթրիտ),որի առանձնահատկությունն է ջլակապանային ապարատի արտահայտված ախտահարումը, որի պատճառով աստիճանաբար զարգանում է դաստակի մատերի «ռևմատոիդանման» դեֆորմացիա (Ժակուի արթրոպաթիա)
-դեստրուկցիայի ռենտգենաբանական նշանների բացակայություն` նույնիսկ երկարատև ՀՀ-ի ժամանակ:

9. Շարակցական հյուսվածքի խառը հիվանդությունը (ՇՀԽՀ, Շարպի համախտանիշ) շարակցական հյուսվածքի համակարգային ախտահարման կլինիկա-իմունաբանական համախտանիշ է, որն արտահայտվում է ՀԿԳ-ի, պոլիմիոզիտի և սկլերոդերմիայի առանձին ախտանիշների զուգակցմամբ և արյան շիճուկում ռիբոնուկլեիդի նկատմամբ հակամարմինների հայտնաբերմամբ: Հոդերի ախտահարումը հանդիպում է գրեթե բոլոր հիվանդների մոտ, հիմնականում արտահայտվում է թափառող հոդացավերի ձևով, իսկ հիվանդների 2/3–ի մոտ` պոլիարթրիտի ձևով: Բնորոշ է պոլիարթրիտ` դաստակների հոդերի հաճախակի ախտահարմամբ («ռևմատոիդանման» արթրիտ), որը կարող է զուգակցվել դաստակների դիֆուզ այտուցով` զարգացող տենոսինովիտի պատճառով: Հնարավոր է խոշոր հոդերի ներգրավում: Արթրիտը կարող է ընդունել խրոնիկական ընթացք` «ռևմատոիդանման» դեֆորմացիաների զարգացմամբ:

11. Համակարգային վասկուլիտներ: Գրեթե բոլոր համակարգային վասկուլիտների ժամանակ կարող է զարգանալ ՀՀ, սակայն ՀՀ-ի զարգացումը առավել օրինաչափ է հեմոռագիկ վասկուլիտի (Շենլեյն-Գենոխի հիվանդություն) ժամանակ: Բնորոշվում է նոպայաձև ընթացքով, ծնկան և սրունք-թաթային հոդերի հաճախակի ախտահարմամբ, ավելի հազվադեպ ախտահարվում են արմնկային և ճաճանչ-դաստակային հոդերը: